افغانستانِ طالبان؛ دردسرهای یک همسایه خطرناک

به گزارش گیلانی ها خبر و به نقل از عصر ایران، سجاد بهزادی نوشت: پژوهشکده اقتصاد و صلح جهانی (IEP) در گزارشی ۱۰ کشور خطرناک جهان را اعلام کرد. افغانستان در شرق ایران و عراق در غرب ایران در این گزارش قرار دارند.

شاخص‌های صلح و امنیت در جهان مشخص است و رتبه‌بندی کشورها بر اساس این شاخص‌ها تعریف می‌شود. این رتبه‌بندی بر اساس داده‌هایی همچون میزان حرکت به سمت نظامی‌تر شدن، آزادی بیان، نرخ جرائم خشونت‌آمیز و جنسی، بلایای طبیعی، امنیت اجتماعی و درگیری‌های داخلی اندازه گیری می‌شود.

اگر چه عراق در غرب و افغانستان در شرق ایران، اشتراکات مهمی در مسائل مرتبط با امنیت و بی‌ثباتی دارند، اما بنظر می‌رسد آینده‌ای متفاوت در انتظار این دو کشور همسایه باشد. هدف یادداشت هم مقایسه تطبیقی این دو کشور همسایه با هم و یا با ایران نیست.

از عراق عبور می‌کنم و به جنبه‌هایی از خطرات بالقوه کشور افغانستان برای ایران می‌پردازم. افغانستان رتبه اول و عراق رتبه هفتم ۱۰ کشور خطرناک جهان از نگاه پژوهشکده اقتصاد و صلح جهانی است.

یکم: بحران مواد مخدر 

افغانستان با بیش از ۸۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران، همچنان بزرگ‌ترین تولید کننده مواد مخدر در جهان است. گفته می‌شود این کشور چند سالی است به بذرهای پربازده اصلاح نژاد در زمینه کاشت و برداشت مواد مخدر رو آورده است و  موجب شده تا ۸۶ درصد تریاک دنیا در افغانستان تولید شود.

حتی آن گونه که دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور می‌گوید «پس از خروج آمریکا از افغانستان و حضور طالبان در این کشور، قرار بود تا شاهد کاهش کشت تریاک در آن کشور باشیم، اما در عمل نه تنها هیچ اتفاقی نیفتاده، بلکه شاهد افزایش تولید مواد مخدر صنعتی همچون» مت آمفتامین «(شیشه) در آنجا هستیم.»

دفتر مبارزه با موادمخدر سازمان ملل نیز در گزارش تازه خود می‌گوید «قاچاق مت آمفتامین (MET)» (شیشه) از افغانستان با سرعت سرسام‌آور در حال افزایش است و این افزایش پس از ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان در سال گذشته صورت گرفته است.

اما این حجم از تولید مواد مخدر در کشور همسایه، برای ایران چه پیامدهایی تا کنون داشته است؟ در حال حاضر۹۲ درصد از کل تریاک جهان، براساس آمارهای رسمی سازمان ملل متحد در ایران کشف می‌شود.

معنا و مفهوم روشنی از این آمار می‌توان استنباط کرد. بحران تولید مواد مخدر در کشور همسایه، تهدید امنیتی بزرگی برای ماست و سالانه ده‌ها مامور امنیتی ایران، به خاطر مبارزه با مواد مخدر جان خود را از دست می‌دهند.

بر اساس برخی از آمارها در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۲ میلیون معتاد به مواد مخدر در ایران زندگی می‌کنند که ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن از آن‌ها جزو مصرف‌کنندگان دائمی هستند و نیز ۱۰ درصد از معتادان، زنان بوده و هزاران تن از آنان نیز کودکان هستند.

داده‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر که در سالنامه مرکز آمار ایران منتشر شده، نشان می‌دهد که بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر، به اختیار یا اجبار به مراکز نگهداری و درمان اعتیاد مراجعه کرده‌اند.

آمارهای رسمی همچنین نشان می‌دهد، میزان کشف مواد مخدر در سال‌های گذشته افزایش یافته، چنانکه در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به بیش از ۱۰۰ هزار تن در سال رسیده است.

دوم: بحران افغان های آواره در ایران 

طی سال‌جاری تاکنون، مهاجرت افغان‌ها به ایران رشد چشم گیری پیدا کرده است و نگرانی‌های زیادی در بخش‌هایی از جامعه دیده می‌شود. آمار رسمی ۵ میلیون نفر و آمارهای غیررسمی از حضور بیش از هفت تا ۱۰ میلیون مهاجر افغانی در ایران حکایت می‌کند.

دولت برنامه و آمار دقیق و روشنی از این حجم از مهاجرپذیری ارائه نمی‌دهد و معلوم نیست مهاجرین افغان؛ برای کشور ما فرصت هستند یا تهدید؟ روزنامه جمهوری اسلامی به تازگی هشدار داده است که «طالبان می‌گوید دو روزه اصفهان را فتح می‌کنیم و علی‌رغم امتیازات بی‌جایی که از ما گرفته‌اند، طلب کارنیزهستند!»

پیامدهای گسترده اجتماعی و اقتصادی مهاجران افغان برای ایران امری بدیهی است و چنانچه برنامه روشنی از سوی دولت ارائه نشود بحران و چالش تازه‌ای به دیگر مسئله‌های کشور اضافه می‌شود. این موج مهاجرت بر منابع محدود ایران فشاری مضاعف وارد می‌کند و یارانه بخش بزرگی از مردم ایران در حوزه‌های آب، برق و مسکن را خواهد بلعید.

اگر کشور صاحب دولت باظرفیتی باشد می‌تواند این تهدید را به فرصت تبدیل کند. پایش دقیق وضعیت مهاجرین را در دستور کار قرار دهد و مسئله به خودی خود رها نشود.

سوم: بحران ایدئولوژیک 

طالبان با فرایندی غیر دمکراتیک و کاملا غیر منتظره در افغانستان به قدرت رسید. پس از یک سال هنوز دولت – ملت در ضعیف‌ترین وضعیت خود قرار دارد و بنیاد گرایی شاخصه اصلی قدرت این گروه است. گسستگی جامعه، بحران اقتدار، فقر و ناکارآمدی؛  افغانستان را به خطرناک‌ترین کشور جهان تبدیل کرده است.

در عین حال گروهی در کشور ما با نگاهی ایدئولوژیک شیفته طالبان هستند و بزرگ‌ترین وجه اشتراک خود را با طالبان، مبارزه بی‌امان با آمریکا می‌دانند و اعتقاد دارند «دشمن دشمن من، دوست من است.»

داستان ایران با طالبان، داستان پرماجرایی خواهد ماند. این گروه که امروز عده‌ای شیفته آن شده‌اند و اعتقاد دارند «ما بدون افغانستان ریشه‌های فرهنگی‌مان را از دست می‌دهیم»، از سوی برخی «جنبش اصیل منطقه» نامیده می‌شود و خاستگاه ایدئولوژیک وبستر فکری ایران و طالبان را یکی می‌دانند. این خاستگاه، شاید برای تندروها مانور قدرت باشد اما در نهایت بحران‌زا خواهد بود و سرانجام خوبی نخواهد داشت.

در نهایت اگر چه نگرانی‌ها در مورد تهدید‌ها وبحران‌ها در برخی کشورهای همسایه و به خصوص افغانستان خیلی بالاست اما در دل سیاهی، نشانه‌هایی هم از روشنی دیده می‌شود.

بر اساس همان گزارش که تحت عنوان شاخص صلح جهانی سال ۲۰۲۳ منتشر شده و شرایط ۱۶۳ کشور جهان مورد پایش قرار گرفته است، شاهد بهبود شاخص‌های صلح و امنیت در ۸۴ کشور جهان نیز هستیم.

وضعیت کشور ایران در سر لیست کشورهای خطرناک این گزارش نیست؛ اگر چه چندان تعریفی هم ندارد. باید دل به اصلاح ساختارهای معیوب داشت و نظام حکم رانی بفهمد که هیچ چیزی بالاتر از صلح و امنیت به مفهوم جهان شمول آن برای مردم یک سرزمین نیست.