رخداد بی‌سابقه انتخاباتی/ درخواست مکرر اصولگرایان میانه‌رو از شورای نگهبان برای پرهیز از حذف رقبا

به گزارش غیرمنتظره، رسول سلیمی: شورای نگهبان در ایران، به دلیل اختیاراتی که قانون اساسی به آن داده، نهادی است که قبل از برگزاری انتخابات، بر متغیر مشارکت و رقابت اثرگذار است. این در حالی است که هرگونه رقابت احزاب و جریان‌های سیاسی رقابتی پسینی در زمان انتخابات برای جلب مشارکت یا رقابت است.

ترس از تکرار مشارکت حداقلی

تجربه چند انتخابات اخیر که با مشارکتی حداقلی همراه بود و ترس از تکرار مشارکت حداقلی دیگر این روزها برخی چهره‌های سیاسی و جریانات سیاسی را به این نتیجه رسانده است که باید شورای نگهبان به‌عنوان عاملی پیشینی، با رویکردی بازتر و سعه‌صدری بیشتر به انتخابات ورود کند.

در واقع نمایندگان احزاب و جریان‌های مختلف سیاسی خاصه اصولگرایان میانه‌رو تلاش می‌کنند تا قبل از آغاز بررسی صلاحیت نامزدهای انتخابات، رویکرد شورای نگهبان را به سمت اولویت‌دادن به افزایش مشارکت مردم در انتخابات از راه متنوع‌کردن حضور جریان‌های سیاسی، تغییر دهند.

از نامه‌نگاری تا دعوت به داشتن سعه‌صدر

چه آنکه مصطفی پورمحمدی در نشست اخیر شورای وحدت از نامه‌ای سرگشاده به شورای نگهبان خبر داده و تأکید کرده است؛ لازم است شورای نگهبان با وسعت نظر بیشتری در بحث تأیید صلاحیت‌ها ورود کند و صرفاً افراد دارای احکام قضایی و معاندان نظام در دایره رد صلاحیت‌ها قرار بگیرند.

منوچهر متکی سخنگوی شورای وحدت اصولگرایان نیز شورای نگهبان را دعوت به داشتن وسعت نظر بیشتر در بررسی صلاحیت‌ها کرده و گفته «فرض کنیم چند صدنفری رد صلاحیت شوند؛ سؤال این است که شورای نگهبان می‌خواهد ده‌ها هزار نفر از داوطلبان را قبول کند یا با عدم احراز رد کند؟ انتظار و مطالبه همه دلسوزان و دوستداران حقیقی انقلاب و نظام این است که شورای نگهبان ضمن رد قاطع افراد دارای احکام قضایی و معاندین نظام با وسعت نظر بیشتری نسبت به تأیید صلاحیت‌ها ورود کند و انتظار این است که افراد مشمول عنوان عدم احراز صلاحیت به حداقل و واقعاً شامل کسانی شود که امکان احراز صلاحیت آنان نبود.»

محمدرضا باهنر هم برای چندمین بار طی هفته‌های آخر شورای نگهبان را دعوت به سعه‌صدر کرده و با اشاره به نقش پیشینی شورای نگهبان در تعیین مشارکت ضعیف یا قوی مردم در انتخابات، گفته «شورای نگهبان در جریان بررسی صلاحیت‌ها، افراد را به سه گروه تقسیم می‌کند؛ عده‌ای احراز صلاحیت، عده‌ای دیگر احراز عدم صلاحیت و عده زیادی هم عدم احراز صلاحیت. به اعتقاد من شورای محترم نگهبان قدری باید با سعه‌صدر بیشتر برخورد کند تا بتوانیم از تعداد کسانی که از انتخابات باز می‌مانند، کم کنیم. این موضوع می‌تواند در میزان مشارکت تأثیر بگذارد.»

درخواست مجلس خبرگان با ریاست جنتی از شورای نگهبان با دبیری جنتی

درخواست از شورای نگهبان برای جلوگیری از تبدیل‌شدن به عاملیت کاهش مشارکت مردم در انتخابات از سوی مجلس خبرگان هم پیگیری شد. خبرگان رهبری در بیانیه پایانی آخرین اجلاسیه خود نوشتند «از شورای محترم نگهبان می‌خواهیم در چارچوب قانون اساسی، زمینه حضور نخبگان و مشارکت گسترده مردم را فراهم سازند که رسانه ملی در این عرصه، مسئولیت مهمی دارد.»

پشت پرده درخواست‌ها از شورای نگهبان

اما پشت پرده تلاش برخی طیف‌ها و چهره‌های اصولگرا برای باز شدن فضا در بررسی صلاحیت‌ها و مستقیم خطاب دادن شورای نگهبان چیست؟ بنا به گفته کارشناسان و تحلیلگران سیاسی، تلاش احزاب اصولگرا در درخواست از شورای نگهبان از آنجا اهمیت دارد که آن‌ها نیز به این مهم پی برده‌اند که در صورت حضور نمایندگان یک جریان خاص و رقابت درون‌حزبی آن‌ها با یکدیگر، نمی‌توان انتظار داشت تا همه سلیقه‌ها پای صندوق رأی حاضر شوند و باید منتظر مشارکت حداقلی دیگر بود.

از سوی دیگر عدم حضور طیف‌های اعتدال‌گرا و اصلاح‌طلب فضا را برای جولان‌دادن تندروهای جریان راست فراهم می‌کند و این از جمله نقاط ترسناک و خطرناک انتخابات پیش رو برای این طیف از اصولگرایان میانه‌رو است بر همین اساس نیز تلاش دارند که شورای نگهبان را متقاعد به بازکردن فضا برای جریان رقیب کنند.

این در حالی است که نمایندگان احزاب اصلاح‌طلب نیز بر مسئولیت شورای نگهبان و دولت در برابر میزان مشارکت مردم در انتخابات تأکید دارند. رسول منتجب‌نیا گفته «اگر شورای نگهبان و وزارت کشور بخواهند در این انتخابات هم خالص‌سازی انجام دهند باید فاتحه همه چیز را باید خواند» آن‌چنان که حسن روحانی نیز در دیدار اخیر خود با وزرای دولت دوازدهم، بر این موضوع تأکید کرده و گفته «رقابت بالا که مخاطب آن حاکمیت ایران است و به‌ویژه نهاد دولت و شورای نگهبان باید زمینه آن را فراهم سازند.»

شورای نگهبان چه تأثیر پیشینی بر مشارکت انتخاباتی دارد؟

فارغ از نقش شورای نگهبان، عملکرد دولت نیز در مشارکتی‌تر شدن و رقابتی‌تر شدن انتخابات اثرگذار است. سید شهاب‌الدین صدر از فعالان اصولگرا و عضو شورای وحدت، با اشاره به مؤلفه‌های مشارکت در انتخابات معتقد است: «مسائلی چون بهبود شرایط معیشتی مردم، گشایش‌های اقتصادی، کاهش تورم، آرامش روانی، مناسبات بین‌المللی و مواردی ازاین‌دست همه‌وهمه بر فضای انتخابات و مشارکت تأثیرگذار هستند.»

بر همین اساس تحلیلگران و ناظران سیاسی چند سناریو را برای انتخابات پیش رو متصور هستند

سناریو اول: حضور فعالانه تمام احزاب و جریان‌ها / رضایت مردم از کارکرد دولت /رد صلاحیت حداقلی

این وضعیت، آرمان‌گرایانه‌ترین سناریو برای انتخابات مجلس است که نشانه‌های آن در رضایت مردم از دولت و حضور فعالانه احزاب، دیده نمی‌شود. چه آنکه مشارکت حزبی به تصمیم شورای نگهبان برای تأیید نمایندگان این جریانات منوط شده است و از سوی دیگر عملکرد دولت در فاصله چند ماه مانده به انتخابات حکایت از تلاش برای رفع مشکلات و کمک به پرشور شدن انتخابات ندارد.

سناریو دوم: حضور یک جریان خاص و غیبت سایر احزاب /نارضایتی مردم از کارکرد دولت /رد صلاحیت حداکثری

این سناریو، بدبینانه‌ترین حالت برای انتخابات است که کلیه عوامل نهادی و حزبی، دست‌به‌دست یکدیگر برای کاهش مشارکت مردم در انتخابات با هدف صرفاً پیروزی نمایندگان یک تفکر خاص تلاش می‌کنند.

سناریو سوم: حضور یک جریان خاص و غیبت سایر احزاب /رضایت مردم از کارکرد دولت /رد صلاحیت حداکثری

این وضعیت، پرریسک‌ترین سناریو است که در آن دولت شرایطی را در آستانه انتخابات فراهم می‌کند که اطمینان دارد هواداران یک جریان خاص در انتخابات حضور حداکثری خواهند داشت. شورای نگهبان نیز بر اساس چنین چشم‌اندازی، با رد صلاحیت حداکثری، زمینه را برای پیروزی نمایندگان یک جریان خاص آسان می‌کند. ریسک این سناریو آنجاست که باتوجه‌به شرایط اقتصادی موجود، نمی‌توان تا روز انتخابات از میزان مشارکت مردم اطمینان حاصل کرد.

سناریو چهارم: حضور فعالانه تمام احزاب و جریان‌ها/ نارضایتی مردم از کارکرد دولت /رد صلاحیت حداقلی

این سناریو، وضعیت مورد انتظار برای انتخابات پیش رو است. در این سناریو مجموعه نهادهای اثرگذار بر انتخابات از دولت تا شورای نگهبان به عقلانیتی مؤثر برای فراهم‌آوردن حضور حداکثری نمایندگان تمام جریان‌های سیاسی در انتخابات رسیده‌اند و صرفاً دایره رد صلاحیت‌ها معطوف به محکومان قضایی خواهد بود. رد صلاحیت‌ها حداقلی است و افکار عمومی ترغیب به مشارکت می‌شود و نارضایتی مردم هم در آراء نمایندگان مشهود می‌شود. سناریویی که تاکنون نشانه‌هایی از اجرایی‌شدن آن دیده نمی‌شود.

شورای نگهبان؛ تعیین‌کننده ابعاد زمین انتخابات

همان‌طور که عنوان شد، شورای نگهبان، متغیری است که قبل از برگزاری انتخابات، بر مولفه‌های رقابت و مشارکت اثرگذار است. اگر بازی فوتبال را در نظر آوریم، شورای نگهبان، تعیین‌کننده مساحت زمین‌بازی و تعداد بازیکنان دارای مجوز از هر تیم برای حضور در زمین‌بازی است که برابر قواعد تصویب شده در پارلمان، بازی خواهند کرد؛ بنابراین اگر در نظر آوریم، در این بازی فقط بازیکنان یک تیم مثلاً تیم آبی یا قرمز مجوز بازی با خودشان را داشته باشند، باید انتظار داشته باشیم فقط هواداران تیم قرمز یا آبی در ورزشگاه حاضر شوند. بازی که به نظر می‌رسد هدفش تمرین بازیکنان آن تیم با خودشان است تا دورهمی را با طرفدارانشان در یک روز خاص ترتیب دهند.

ناظران سیاسی معتقدند دو متغیر پنهان و مداخله‌گر، در کمین شورای نگهبان است که انتخابات را به سمت حداقلی بودن ببرد؛

نخست جریانی تندرو که در انتخابات مجلس، منافع حزبی دارد و با برخی اعضای شورای نگهبان اشتراک فکری داشته است و دوم نهادهای اثرگذار بر نظر اعضای شورای نگهبان آن‌چنان که پیش‌تر نیز در انتخابات‌های ریاست‌جمهوری، از ورود برخی افراد جریان‌ساز در انتخابات جلوگیری کردند.

اهمیت این نقش آن‌چنان است که محمدرضا باهنر گفته «باید برای بحث تأیید صلاحیت‌ها از شورای نگهبان بخواهیم به مسائل جامعه و معادلات بین‌المللی توجه بیشتری داشته باشد و این همان مطالبه مقام معظم رهبری است.»

ازاین‌رو بر خلاف انتخابات‌های قبلی در انتخابات اسفند امسال، در صورت مشارکت پایین مردم در پای صندوق‌های رأی، مسئولیت دولت و شورای نگهبان بیش از احزاب سیاسی سنگین خواهد بود. آنها معتقدند اثرگذاری این دو نهاد «پیشینی» است و کارکرد هر دو نهاد بر رقابت‌های احزاب و مشارکت مردم اثرگذار است. موضوعی که بعد از گذشت شش ماه از بیان ضرورت مشارکت در انتخابات توسط رهبری، شورای نگهبان هنوز نسبت به آن واکنشی نداشته است.