ثروتمندان ۱۲۰ برابر فقرا خرج پوشاک می‌کنند؛ فقر و نابرابری در ایران، ضریب جینی را هم از کار انداخت

بررسی‌های آماری طبق استانداردهای جهانی، حاکی از کاهش شاخص نابرابری یا همان ضریب جینی در سال‌های اخیر ایران هستند. این در حالی‌ست که خط فقر در جامعه ایران بالاتر رفته و درآمد حقیقی مردم نیز طی ۱۲ سال اخیر دچار کاهش شدیدی شده است.

براساس آمارهای بانک جهانی، در سال ۲۰۱۱ حدود ۲۰درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر قرار داشتند در حالی‌که در سال ۲۰۲۱ بیش از ۲۸.۱درصد جمعیت ایران زیر خط فقر قرار گرفته‌اند

ضریب جینی یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری نابرابری است که در طبق گزارش مرکز آمار ایران، سال‌های اخیر رو به کاهش گذاشته است. افزایش ضریب جینی به منزله افزایش نابرابری بوده و کاهش آن در زمره کاهش نابرابری به شمار می‌آید. با این حال برخی از کارشناسان عنوان می‌کنند کاهش در ضریب جینی لزوما به معنای بهبود سطح زندگی ایرانیان نیست چرا که در دهه اخیر، جمعیت زیر خط فقر افزایش یافته و قدرت خرید ایرانیان نیز کمتر شده است.

روند نزولی شاخص نابرابری در ۵ سال اخیر

براساس گزارش منتشر شده از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران، ضریب جینی در نقاط شهری کشور در سال ۱۳۹۰ حدود ۰.۳۵۶۸ بوده و در سال ۱۳۹۲ به پایین‌ترین مقدار خود در ۱۲ سال اخیر یعنی ۰.۳۵۱۲ رسیده است. پس از این مقطع تا سال ۱۳۹۷ به شدت افزایش یافته و به ۰.۳۹۴۰ رسیده است. این درحالی‌ست که پس از سال ۹۷ این شاخص نزولی بوده و در سال گذشته با رقم ۰.۳۶۹۶ به ثبت رسیده است. هرچند شاخص اندازه‌گیری نابرابری ثبت شده در ۱۴۰۱ پایین‌ترین رکورد پس از سال ۹۶ است اما همچنان بالاتر از نیمه ابتدایی دهه ۹۰ قرار دارد.

نمودارها عاجز از نمایش کاهش رفاه مردم ایران

در این میان برخی از اقتصاددانان معتقدند این کاهش نابرابری در سال‌های اخیر عمدتا ناشی از این بوده که قدرت خرید تمامی افراد جامعه پایین‌تر آمده و طبقه متوسط جامعه تقریبا رو به زوال رفته است.

طبق گزارش اکوایران، بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان هزینه‌کرد ماهیانه خانوار به قیمت ثابت نیز در دهه اخیر روندی نزولی داشته به شکلی که از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ حدود ۱۲درصد از هزینه‌های واقعی خانوار ساکن در نقاط شهری کسر شده است. گفتنی است که تغییرات هزینه واقعی تقریبا نشان‌دهنده تغییرات مصرف خانوار بوده و اثر تورم از آن خارج شده است. البته هرچند در دو سال اخیر، هزینه‌کرد خانوار تا حدودی افزایش یافته اما هنوز به شکلی قابل تشخیص، پایین‌تر از ابتدای دهه ۹۰ است.

دو دهک پردرآمد جامعه در سال ۱۴۰۱ به طور متوسط معادل ۴۰ میلیون تومان صرف خرید پوشاک کرده. این رقم برای گروه‌های میان‌درآمد یک میلیون و ۳۰۰هزار تومان و گروه‌های کم‌درآمد تنها ۳۳۰هزار تومان است

افزایش ۶.۵ میلیون نفری به جمعیت فقرا طی ۱۰ سال

براساس آمارهای بانک جهانی، در سال ۲۰۱۱ حدود ۲۰درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر قرار داشتند. این در حالی‌ست که در سال ۲۰۲۱ (آخرین آمار در دسترس) بیش از ۲۸.۱درصد جمعیت ایران زیر خط فقر قرار گرفته‌اند. با فرض متوسط جمعیت ۸۰ میلیون نفری طی دهه اخیر، مشاهده می‌شود طی سال‌های مذکور تقریبا ۶.۵ میلیون نفر به افراد زیر خط فقر اضافه شده است.

با توجه به آمارهای بیان شده، می‌توان مشاهده کرد که در دهه اخیر، علاوه بر اینکه میزان مصرف هر خانوار طی ۱۲ سال اخیر کاهش داشته است، جمعیت زیر خط فقر نیز بیشتر شده است. به همین ترتیب می‌توان مشاهده کرد ادعای برخی کارشناسان در تحلیل ضریب جینی تحت عنوان اینکه نابرابری به قیمت کمتر شدن درآمد حقیقی آحاد مردم کاهش یافته است، ظاهرا با داده‌ها سازگاری دارد.

خرید پوشاک؛ مشتی از خروار

خرید و تهیه پوشاک به عنوان یکی از نیازهای زندگی که البته همپای خوراک و مسکن نیست، اما نمی‌توان آن را جزو نیازهای ثانویه زندگی هم برشمرد، می‌تواند نمادی از جایگاه طبقاتی، سطح درآمدی و وضعیت اجتماعی افراد در جامعه باشد. اقتصاد ایران یک دهه دچار کاهش رشد اقتصادی بوده و با یک رشد لجام‌گیسخته فقر روبه‌رو شده که این وضعیت روی مصرف پوشاک که یکی از اقلام ضروری زندگی انسان‌هاست، تاثیرگذار بوده است.

به گفته مشاور آکادمی سامان، بررسی‌های انجام شده توسط پژوهشگران این آکادمی نشان می‌دهد که شرایط حاکم بر اقتصاد کشور به چندپارگی اساسی و بسیار بزرگی در بازار پوشاک منجر شده که سطح درآمدی افراد، تعیین‌کننده میزان تقاضا برای این کالاست. این سطح درآمدی و انشقاقی که در سطح درآمدی ایجاد شده باعث شکل‌گیری چند نوع بازار متفاوت پوشاک شده است.

بررسی‌های آکادمی سامان گویای این است که در سال ۱۴۰۱ متوسط هزینه پوشاک هر خانوار ۷ میلیون و ۷۰۰هزار تومان بوده و البته سهم قابل توجهی از این رقم در دست طبقه پردرآمد شهری بوده است.

فردین یزدانی در این خصوص توضیح می‌دهد که اگر گروه‌های درآمدی کشور به سه گروه ۴۰درصد کم‌درآمد، ۴۰درصد میان‌درآمد و ۲۰درصد پردرآمد تقسیم شود، مشاهده می‌شود که دو دهک یعنی ۲۰درصد پردرآمد جامعه در سال ۱۴۰۱ به طور متوسط رقمی معادل ۴۰ میلیون تومان صرف خرید پوشاک کرده است. از سوی دیگر این رقم برای گروه‌های میان‌درآمد یک میلیون و ۳۰۰هزار تومان و گروه‌های کم‌درآمد تنها ۳۳۰ هزار تومان است. تفاوت و انشقاق به حدی زیاد است که شکل‌گیری بازار متمایز اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

از سوی دیگر و به گفته پژوهشگر و مشاور آکادمی سامان، ۵۳درصد اندازه بازار پوشاک در سال ۱۴۰۲ در دست گروه‌های پردرآمد جامعه بوده و گروه‌های کم‌درآمد تنها سهمی ۱۷درصدی از بازار ۱۷۰هزار میلیاردی پوشاک داشته‌اند.

طبق گفته یزدانی، آکادمی بانک سامان به منظور به دست آمدن نمایی از شرایط و حال و روز بخش خرد اقتصاد کشور که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد اقدام به بررسی کسب و کار صنوف مختلف در سطح شهر تهران کرده و نمونه‌ها در این پیمایش‌ها از صنوف مختلف به صورت تصادفی انتخاب شده‌اند.

اختلاف تقریبا ۱۲۰ برابری میان هزینه پوشاک دو دهک پردرآمد جامعه با چهار دهک کم‌درآمد جامعه در سال ۱۴۰۱ و اختلاف ۳۰ برابری با چهار دهک میان‌درآمدی جامعه نشان می‌دهد که شاخص‌های استاندارد مثل ضریب جینی دیگر برای به تصویر کشیدن میزان نابرابری در جامعه ایرانی، کارآیی چندانی ندارند.