چین تحت رهبری شی چگونه خواهد بود و به کجا خواهد رفت؟

به گزارش گیلانی ها خبر به نقل شبکه خبری سی ان ان، ایان جانسون؛ نویسنده و پژوهشگر مستقل امریکایی که به دلیل گزارش‌های چندین ساله‌اش و مجموعه‌ای از کتاب‌های خود در مورد چین و آلمان شهرت دارد. او دوره‌های دانشگاهی را در مرکز مطالعات چینی پکن تدریس کرده است. جانسون جایزه پولیتزر سال ۲۰۰۱ میلادی را برای پوشش آزار و شکنجه تمرین کنندگان فالون گونگ در چین در روزنامه «وال استریت ژورنال» دریافت کرد. گزارشگری او از چین در سال ۲۰۰۱ میلادی توسط باشگاه مطبوعات خارج از کشور امریکا و انجمن روزنامه نگاران حرفه‌ای مورد تقدیر قرار گرفت. در سال ۲۰۱۷ میلادی او برنده جایزه شورنشتاین دانشگاه استنفورد برای مجموعه آثارش در زمینه آسیا شد. او در سال ۲۰۱۹ میلادی برنده جایزه «بهترین خبرنویسی عمیق» آکادمی دین آمریکا شد. در سال ۲۰۲۰، ویزای روزنامه نگاری جانسون در بحبوحه تنش‌های ایالات متحده و چین بر سر تجارت و همه پاندمی کرونا لغو شد و او مجبور به ترک چین شد.

تقریبا در هر دهه یا قدری بیش‌تر نظام سیاسی چین تحت تاثیر تغییرات قرار می‌گیرد. برخی از این رویدادها خبرساز هستند مانند قتل عام تیان آنمن در سال ۱۹۸۹ یا سرکوب وحشیانه اعضای جنبش معنوی فالون گونگ در سال ۱۹۹۹ میلادی.

برخی دیگر ظریف‌تر هستند مانند زمانی که «شی جین پینگ» رهبر فعلی چین در سال ۲۰۱۲ میلادی به قدرت رسید و حذف و برکناری یکی از رهبران اصلی حزب کمونیست چین، رسوایی یکی از مشاوران ارشد سیاسی و افشاگری در این باره که خانواده نخست وزیر محبوب کشور میلیاردها ثروت در دوران تصدی اندوخه بودند را شامل می‌شد.

در مقابل، چین در سال جاری آرام به نظر می‌رسد. گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر این که «شی جین پینگ» رهبر چین از سوی «لی کچیانگ» نخست وزیر خود به چالش کشیده شده یا این که به دلیل آن که چینی‌ها از استراتژی بی‌امان حکومت آن کشور برای مقابله با کووید -۱۹ تحت عنوان «کووید صفر» به ستوه آمده‌اند تحت فشار است. با این وجود، حتی اگر این گمان زنی‌ها درست باشند نیز ترک‌های نسبتا ناچیزی در نمای حکومت چین محسوب می‌شوند.

با این وجود، سال ۲۰۲۲ میلادی در واقع یک تحول بزرگ در سیاست چین است تحولی که ما در سال‌های آینده آن را احساس خواهیم کرد. این تحول به شکل درگیری با کشورهای دموکراتیک بر سر سیاست خارجی، رشد کندتر اقتصاد وعدم اطمینان سیاسی خواهد بود. این تحولات ناشی از حملات به شی نیست بلکه اقدامات شخص شی است که اجماع سه دهه‌ای در مورد چگونگی انتخاب رهبران ارشد را تغییر داده است. دلیل این امر آن است که شی هفته آینده آماده می‌شود تا سومین دوره بی‌سابقه ریاست جمهوری را آغاز کند و نظامی که یک نسل پیش از او به آن وفادار بود را نابود کند.

تکامل محدودیت‌های دوره زمامداری در چین

هدف نظام محدودیت مدت زمان زمامداری چین در سالیان گذشته محافظت از آن کشور در برابر آشفتگی‌های دهه‌های نخست قدرت گیری کمونیست‌ها بود. آن دوران با تاسیس جمهوری خلق چین در سال ۱۹۴۹ میلادی آغاز شد و تا زمان مرگ «مائوتسه تونگ» اولین رهبر آن نظام سیاسی در سال ۱۹۷۶ میلادی ادامه یافت. مائو بر سران دیگر غلبه کرد و چین را در معرض فراز و نشیب‌های وحشیانه‌ای در سیاست قرار داد که باعث مرگ ده‌ها میلیون نفر شد انقلابی را در خارج از آن کشور برانگیخت و چین را فقیرتر کرد.

پس از آن «دنگ شیائوپینگ» جانشین مائو شد. دنگ نیز در دهه ۱۹۸۰ میلادی اراده خود را بر چین تحمیل کرد و رهبرانی که دوست نداشت را کنار زد. با این وجود، اوبا نزدیک شدن به دوره پایانی عمر خود در دهه ۱۹۹۰ میلادی (او در سال ۱۹۹۷ میلادی درگذشت) نظامی از قدرت متمرکز را ایجاد کرد که در مقابل محدودیت دوره زمامداری انعطاف پذیرتر شده بود.

در نظام سیاسی تحت نظارت «دنگ» قدرت رهبر ارشد از داشتن سه منصب به طور همزمان ناشی می‌شد که عبارت بودند از: دبیر کل حزب کمونیست که به معنای رهبری حزب سیاسی است که کشور را اداره می‌کند، رئیس کمیسیون مرکزی نظامی به معنای کنترل ارتش و عنوان «رئیس جمهور» چین که یک پست تشریفاتی و به این معنی است که نماد ریاست حکومت می‌باشد.

دنگ برای کسب اطمینان از آن که جانشینان‌اش از چنین قدرت عظیمی سوء استفاده نخواهند کرد قانونی غیر رسمی را وضع نمود که براساس آن هر فرد تنها می‌توانست دو دوره پنج‌ساله رهبر کشور باشد. رهبر در کنگره حزب کمونیست منصوب می‌شود. یک نشست ملی که هر پنج سال یک بار برگزار می‌شود. او بار دیگر در کنگره بعدی حزب پنح سال بعد دوباره انتخاب می‌شد. در نهایت آن فرد در سومین کنگره بازنشسته می‌شد. این رویه معمول پس از فوت دنگ بود.

سپس شی به میدان آمد

این سیستم برای دو جانشین برگزیده دنگ یعنی «جیانگ زمین» و «هو جینتائو» کار کرد. جیانگ کمابیش طبق برنامه در سال ۲۰۰۲ بازنشسته شد. هو نیز در سال ۲۰۱۲ میلادی بازنشسته شد. اگر شی از این سیستم پیروی می‌کرد هفته آینده باید در کنگره حزب بازنشسته می‌شد. بخش دیگری از سیستم جانشینی منظم دنگ تعیین جانشین بعدی رهبر فعلی در میانه مسیر زمامداری‌اش بود. این به معنای ایجاد اجماع و جلوگیری از بروز نوسانات وحشیانه در سیاست بود. با این وجود، در سال ۲۰۱۷ میلادی هیچ جانشینی برای شی منصوب نشد بدان معنا که از همان آغاز مشخص شد که شی خواستار دوره سوم زمامداری است. نیات شی در سال ۲۰۱۸ میلادی زمانی که پارلمان چین محدودیت‌های دوره ریاست جمهوری را لغو کرد آشکارتر شد. اگرچه این یک مقام تشریفاتی به نظر می‌رسید اما در قانون اساسی محدودیت‌هایی برای آن در نظر گرفته شده بود. تغییر قانون اساسی برای حذف این محدودیت‌ها در سال ۲۰۲۲ میلادی مشخص ساخت که شی برای سومین دوره به عنوان رهبر عالی انتخاب خواهد شد.

چین تحت رهبری شی چگونه خواهد بود؟

بنابراین، از برخی جهات آن چه در سال جاری رخ می‌دهد سال‌ها زودتر آغاز شد. با این وجود، این تغییر در سیستم زمامداری هنوز هم از اهمیت زیادی برخوردار است. این امر به شیوه‌ای انجام می‌شود که مردم در سراسر جهان به سه روش مهم آن را تجربه خواهند کرد.

اولین مورد ادامه تنش و درگیری در سیاست خارجی است. در زمان شی چین شروع به فرافکنی قدرت فراتر از مرزهای خود کرد. تحت نظارت او چین به طور گسترده حضور نظامی‌اش را در دریای چین جنوبی تقویت کرد، پایگاه‌های نظامی در آسیای جنوبی و آفریقا ساخت و به دیپلمات‌های خود دستور داد که از زبان بسیار صریح و تهاجمی در برخورد با سایر کشورها استفاده کنند امری که به عنوان دیپلماسی «گرگ جنگجو» شناخته می‌شود.

مهم‌تر از همه آن که چین رویکرد جدید و سخت گیرانه‌تری نسبت به تایوان در پیش گرفت. در ماه آگوست دولت چین گزارشی را منتشر کرد که تغییرات قابل توجهی در لحن خود نسبت به گزارش‌های پیشی در سال ۱۹۹۳ و ۲۰۰۰ میلادی داشت. اتحاد با تایوان در حال حاضر برای هدف سیاستی کلیدی شی یعنی «جوان سازی ملت چین» امری «ضروری» توصیف می‌شود. این امر به معنای تنش بیش‌تر با کشورهای دموکراتیک بر سر تایوان و افزایش تهدید حمله چین علیه آن جزیره است.

نکته دوم آن که رشد اقتصادی چین کُندتر شده است. دولت شی بخش‌های عظیمی از اقتصاد را هم چنان در دست دولت باقی گذاشته است. این رویکرد به کاهش رشد اقتصادی در طول یک دهه در قدرت بودن شی و افزایش نرخ بیکاری جوانان چینی دامن زده است.

طی چند دهه گذشته یکی از مواردی که اقتصاد جهانی می‌توانست روی آن حساب کند رشد اقتصادی قوی چین بود. شاید دیگر وضعیت این گونه نباشد.

در نهایت آن که چین برای نخستین بار در دهه‌های اخیر باعدم اطمینان سیاسی مواجه شده است. اگرچه سیستم دنگ تنها یک نسل دوام آورد اما برای چین دوره‌ای از ثبات سیاسی را فراهم آورد که بیش از یک قرن از آن برخوردار نبود.

پیرتر، نه لزوما عاقل‌تر

از نظر ظاهری وضعیت هنوز هم همان طور است: شی عالی حکومت می‌کند بدون آن که رقیبی در چشم‌انداز زمامداری‌اش قرار داشته باشد. به نظر می‌رسد چین بسیار باثبات است. با این وجود، در مورد آینده وضعیت چگونه است؟ شی ۶۹ساله است و نمی‌تواند برای همیشه حکومت کند اما انتظار نمی‌رود که جانشین خود را در کنگره حزب معرفی کند. اکثر تحلیلگران معتقدند که او برای چهارمین دوره ریاست جمهوری نیز انتخاب خواهد شد.

با افزایش سن شی و مسلط شدن بیش‌تر او بر امور دایره دوستان و مشاوران‌اش نیز ناگزیر کوچک‌تر می‌شوند و هم چنین توانایی او برای پردازش اطلاعات تازه و ایده‌های نو کاهش خواهد یافت.

ما پیش‌تر این مورد را در تصمیم شی برای پیروی کورکورانه از سیاست «کووید صفر» دیده ایم. او این سیاست را در حالی ادامه داد که شواهد قاطعی نشان می‌داد که آن سیاست نتیجه معکوس دارد و کارآمد نیست. آیا این نوع از ناتوانی در مسیر زمامداری او تبدیل به یک هنجار خواهد شد؟

در چنین شرایطی دور از ذهن نیست که دوره‌ای از افول آهسته‌ای پیوسته را برای چین پیش بینی کنیم. اطرافیان شی و شخص او به انجام اصلاحات اقتصادی یا اجازه دادن به نوعی زندگی روشنفکرانه آزاد که در دهه‌های گذشته به چین اجازه شکوفایی را داده بود تمایلی ندارند.

در عوض، احتمالا سرکوب نه تنها برای بخش‌هایی از کشور با جمعیت اقلیت زیاد مانند شین جیانگ بلکه در مناطق دیگر نیز ادامه خواهد یافت. حزب کمونیست چین در طول تقریباً ۷۵ سال در قدرت بودن توانایی قابل توجهی را در سازگاری با شرایط و تحولات از خود نشان داده است. این سازگاری و انطباق‌پذیری شامل اصلاحات گسترده در مسیر است که چین را در مسیر فعلی خود به سمت رفاه قرار می‌دهد. اما چنین تغییراتی تنها در دوره‌های بحرانی رخ داد که رهبری مجبور به انتخاب‌های دردناک شد.

با این وجود، کنگره هفته آینده حزب خلاف این جهت را نشان می‌دهد: دولتی که قرار است کاری که در دهه گذشته انجام داده را تکرار کند حتی در صورتی که چین به شدت به تغییر نیاز دارد.